AGRESJA – geneza, przyczyny
Agresja to działanie skierowane przeciwko komuś lub czemuś, „zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości”. Rozpatrywana jest niezależnie od tego czy osoba pragnie kogoś skrzywdzić, czy agresję traktuje jako narzędzie służące osiągnięciu jakiegoś celu.
Wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny jest okresem komunikacji werbalnej. Dzieci porozumiewają się ze sobą także za pomocą ruchu, gestu, mimiki. Agresja jest najczęściej głośna i widoczna, jej początek trudny do stwierdzenia dla wszystkich oprócz sprawców i ofiar. Trudno jest znaleźć tego, kto zaczął, kto być może ponosi winę za cały konflikt. Jednak agresja wymaga natychmiastowego zajęcia stanowiska. Często ze względu na wykonywany zawód wychowawca niespodziewanie zostaje wciągnięty w konflikt i zmuszony do zajęcia stanowiska.
Istnieje kilka teorii dotyczących genezy agresji.
Pierwsza z nich to agresja jako instynkt. U podłoża teorii instynktu agresji leży przekonanie badaczy, że siłą napędową ludzkich działań są instynkty. Agresja powstała w drodze ewolucji, jest konieczna jako napęd, by utrzymać gatunek.
Instynkt agresji jest wrodzony i niezmienny, ale zachowania agresywne wzbudzane przez instynkt są podatne na wpływy zewnętrzne.
Agresję rodzi także frustracja powstała przez zaniedbanie, odtrącenie, negatywne emocje, negatywne doświadczenia, niezaspokojone potrzeby, niepowodzenia wynikające z nieumiejętnego wypełniania ról. Frustracja związana ze szkołą, jej wymaganiami, przeciążeniem, brakiem wolnego czasu najbliższych, ich wsparcia. Dużą rolę odgrywają emocji w szczególności gniew wynikający z niespełnionych, konfliktowych oczekiwań.
Agresja często jest nawykiem napastowania innych czyli zachowania dobrze utrwalonego, do tego stopnia że jest zautomatyzowana i realizowane bez pełnej kontroli świadomości.
Istnieją cztery czynniki determinujące siłę agresywności. Jednym z nich jest częstość i intensywność doznawanych napaści, frustracji i przykrości. Drugim czynnikiem jest stopień wzmacniania agresywnego lub napastliwego zachowania np: zmniejszanie gniewu po odreagowaniu poprzez bicie, obrażania słowne eliminowanie przykrych bodźców przez użycie siły fizycznej lub słownej, osiągnięcie nagrody (dominacji) za pomocą wcześniej opisanych działań.
Trzecim czynnikiem decydującym o sile agresywności jest facylitacja – członkowie grupy, starsi, rówieśnicy dostarczają modeli agresywnego zachowania, na których jednostka się wzoruje.
Czwartym czynnikiem jest temperament. Dzieci o większym temperamencie, ruchliwe mają większe prawdopodobieństwo wytworzenia, utrwalenia agresywnych wzorców niż te, które są spokojniejsze.
Agresywne zachowanie to wyuczony sposób zachowania się, który ma doprowadzić do osiągnięcia przez sprawcę zamierzonego celu, czynnikami pobudzającymi do „uczenia się” agresji są kontakty społeczne, obserwacja i naśladownictwo otoczenia.
Prawdopodobnie siła i częstotliwość występowania agresji, rodzaj manifestowanych zachowań zależą od zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska i wychowania.
U dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym w każdym prawie przypadku zachowanie agresywne jest sygnałem, że dziecko znajduje się w sytuacji, w której samo nie może sobie poradzić. Przede wszystkim należałoby usunąć przyczyny zachowań agresywnych, najczęściej jest to niemożliwe, ale przynajmniej warto pamiętać, że:
– Każde zachowanie dorosłego wobec dziecka jest wzorem, jaki dziecko naśladuje;
-Jeżeli chcemy wykluczyć określone zachowanie, należy się na nim koncentrować, natomiast jeżeli chcemy wzmocnić jakieś zachowanie powinniśmy je zauważyć i mówić o nim;
-Czasami lepiej udawać, że nie słyszymy niegrzecznego odzywania się do dorosłego, odwrócić, się, gdy dziecko robi coś, co nam się nie podoba, a gdy jest to niemożliwe lepiej jest powiedzieć po prostu nie podoba mi się twoje zachowanie, niż własnym zachowaniem agresywnym wzmacniać reakcje dziecka.
Trudno byłoby o normalny rozwój dzieci i młodzieży, gdyby z ich życia zupełnie została wyeliminowana wszelka forma zabawy, odprężenia, gry czy rozrywki. Zabawa jest w dużym stopniu aktywnością spontaniczną. Dlatego można ją wykorzystać do wyciszania agresji.
Dzieci często bywają sfrustrowane i miewają napady złości skierowane przeciw innym dzieciom, a także dorosłym. Zamiast okazywać to krzykiem, biciem i kopaniem innych albo rozrzucaniem przedmiotów, mogą odreagować swoje uczucia poprzez zabawy, działania skierowane na ukierunkowane czynności. W ten sposób intensywność agresywnych zachowań, uczuć dziecka stopniowo maleje.
Zabawa tematyczna nadaje się do wykazania podobieństwa przeżyć i uczuć różnych dzieci, zaspokajając przez to potrzebę przynależności do grupy i zwiększając poczucie bezpieczeństwa. Pomoże ona dziecku w znalezieniu wyjścia z trudnej sytuacji, gdy spotka się z zachowaniem, które stanowi najczęściej przyczynę zachowań agresywnych, mianowicie z wyśmiewaniem, przezwiskami, lekceważeniem, niegrzecznością.
Gry i zabawy przeciwko agresji, są przydatnym środkiem pomocniczym w pracy pedagogicznej. Pozwalają one dziecku dostrzec w sobie agresywne uczucia i wyrazić je, rozpoznać przyczyny wściekłości i agresji, uczyć się lepiej rozumieć odczucia swoje i innych ludzi. Za pośrednictwem gier i zabaw przeciwko agresji możemy uczyć dzieci opanowywać i przezwyciężać złość i agresję, budować poczucie własnej wartości i silnej osobowości, nawiązywać kontakty nie agresywne i pokojowo rozwiązywać konflikty.